Ha Hansipak Bayhu’ Sin Saamin (On the Other side of the Mirror)

Note: (This essay was Published in a book: "Are there two Mindanaos?", A collection of selected essays from different Mindanaon youth expressing their young thoughts about Mindanao Problem published by Voice of Mindanao. This essay won the third prize for the University-wide Feature Writing Contest held in Mindanao State University on October 2009)

Ha tiyap-tiyap waktu maka-atud kita niyu pa saamin, kakitaan natuh ruun in baran natu’. Kakita’an ta ruun bang marayaw na ka in panamung natu’; bang malanu’ da ka in pamayhu’an sin kita. Iban bang ha sawpama awn lummi’ kakita’an, kaga-usan kalanu-an sin kita niyu. Saa’, biyariin na baha’ bang in lummi’ yaunna saruun-duun na ha saamin iban laagi’ mahunit na siya iygun, unu ka, kakita’an ta pa baha’ in bunnal lanuh sin pamayhu’an sin kita?

Bihaan da isab in hantang sin mga tau naghuhula’ duun ha hambuuk kawman. Kakitaan mu in bunnal dayaw-lingkat sin hula’ yaun duun ha dayaw sin mga tau naghuhula’ kaniya. Misan na isab biyariin in lingkat sin lupa’ yaun: nalilibut sin kabuwd-buwran; nahihipu’ sin dugaing-dugaing kakahuyan iban mga bungang-kahuy nila; liylikusan sin kalaud-lauran agad na in indaginis binatang duun; bang isab in mga tau ha kawman yaun hilu-hala’, wayruun tuud jumatu marayaw ha lupah yaun malaingkan in mauppas na hadja.

Ha waktu natuh bihayaun, ha hula’ ini Mindanaw, landu’ na tuud in taud sin kahilu-halaan. Diy’ na maitung in mga bunu’ nagjatuh; ha antaara ka sin parinta iban dugaing parhimpunan, atawa ka ha antaara sin magsibu’ tau Mindanaw. Mataud na tuud in mga tau nakananam kahunitan, kamiskin, hapdi’ iban buga’ sabab sin mga bunu’ ini di’ na magkaubus-ubus. Mataud na tuud in nagka’asag dugu’ ha pagatubangan iban mataud na tuud in nagkalapay wayruun inu-inu, way panayu. Dih tana hilamud in mga makadugal-dugal pagtakaw sin siyn sin kawman iban sin mga unu-unu na ruun kangiy-an hadja in diyrihil kaatuh niyu. Mayta’ baha’ bihayni na hadja in kiykitah natuh ha tiyap-tiyap pag-gi’sung natuh ha kukulangan? Di’ na baha’ ini kaganti’an pa hikarayaw? Hisiyu baha tuud in matuwp susunun ha katan sin ini? Amu baha’ sila mga kama’asan natuh way naparayaw in hula’ tagnah, atawa baha’ kitaniyu way misan nahinang, natabang unu-unu?

Pila ngagatus tahun na hadja in naglabay; nagsubli-subli na hadja in mga kanakura’an naglingkud iban naghinang ha parinta, huwat-malaingkan tittiyuh atawaka agun wayruun da tuud nagjatu karayawan ba’gu pa hula’ natuh. Daing ha waktu pa sin ka’apu’apuan natuh sampay mari bihaa’un pa waktu natuh, masi-masi ra in mga kahilu-halaan naasaplag. Yari kita niyu bihaun ha Huling Jaman bahgu iban yari bihaun ha mga lima natu in kunsum-susuwngun sin lupa’ ini. Siubay dih kitaniyu maya’ sin lumaus pa in katan ini pa mga Jaman sumunud katuh niyu: pa mga susuwngun anak-apu’ sin kitaniyu. Subay ha bihaun pa tumagna’ na asal kitaniyu huminang sin unu-unu na in marapat hinangun. Tumali’ na asal kitaniyu sin unu-unu na in hikatabang natuh pa kawman iban pa hula’ natuh kataan. Bang natuh di’ pa tagna’an bihaun, kuhnu pa? Bang kita niyu di’ pa huminang, hisiyu pa in tagaran natuh? Ayaw na kitaniyu maghuwat-huwat ha tabang sin kaibanan tau biyah sin mga Milikan. Hula’ natuh ini—kitaniyu subay in muna-muna magtiyuku-tiyukuhi ha hikarayaw sin katan! Maghambuuk kitaniyu iban maghiyati-hiyatihi; bang diyh, tartantu ha mahuli way na tuud suwngan sin lupa’ ini; iban kitaniyu ra in muwih sasusun-susun iban saluwgih-luwgih tau ha katan!

In pagparayaw sin hula’ mabilang hambuuk amaanat dakulah iban panungbas kaatuh sin Tuhan Mahamulliyah. Piyaratung niya kitaniyu pa hula’ ini (Mindanaw) bukun ha supaya binsanaun atawa pahunitan in kitaniyu. Piniy’ niya kitaniyu mabilang ha mga tau diy ha Mindanaw pasal in siya, amuin nakakaingat sin katan pakaradja’an, kayngatan niya sin tuput kitaniyu ra, labay ha tabang niya, in makaparayaw sin kahaalan sin hula’ ini! Kayngatan niya sin awn tuud mahinang natuh ha hikasambu, hikatindug sin kahanungan iban kasalamatan diy ha lupa’ ini kailu!

Sulayan natu’ mamintang balik ha katan sin kiyalabayan sin kamaasan natuh agad na in kitaniyu. Ha tiyap-tiyap hilu-hala’ wayruun magpangdaug’ pagdaugun kitaniyu katan. Iban ha tiyap-tiyap isab sangsa’ sin tau pa hinang hikarayaw, misan biyariin in nahut niya, awn hadja tungbas sin Tuhan pahala’ hikarayaw da isab iban kahayangan.

Mamintang kitaniyu, mamikil marayaw. Ba’gu kita madtu mangdayaw sin Hula’ natuh, lilingun ta na’a in baran ta. Ha pasaalan tartantu kita nayan in saamin sin lupa’ ini. Lawagun natuh na’a subay in hansipak bayhu’ sin saamin, amuin labiy hikarayaw, bukun gammayan hika-kangiyh. Lilayun natuh inut-inut bang unu na mayan in awn bingkuk duun, pabuntulun natuh; bang awn kangiy’an, dayawun natuh; iban bang awn lummih lanu’an natuh marayaw. Duun dayan ha baran sin kitaniyu tumagnah in kataan. Piy-un natuh subay in hikarayaw bukun hadja pa baran sin kita, malaingkan agad na in ha hikarayaw sin katan ha hula’ ta. Saruu-duun, inshaAllah bang hiduhul sin tuhan, kakitaan natuh in malugay na miyumuhut-muhut, liyalawag sin kitaniyu: KASAMBUHAN, KAHANUNGAN, iban KA’ADILAN!

== Tammat ==