Suysuy ha Wards 2: Pagkawa' History

Kiyasulat: January 9, 2013

Bismillah.

In manga bata’ iskul ha Medicine (Med-Student in short), mabilang na sila ha uwtan sin “mahinang na duktur” iban “bakas pa pasyente”. Bang awn hambuuk dán liyalabayan nila, yaun pa sila ha gi’tungan: wala pa nakaratung pa tudjuhun nila, sa’ wala pa isab nakalayu’ dayng ha tiyaykuran nila. Bukun pa sila manga duktur, di’ pa sila makaubat iban makadihil diagnosis sa’ awn na maniyu’-tiyu’ panghati nila ha pasalan sin manga indaginis-barapa sin pag-ubat. Pagká ba’gu ra isab sila nagtagna’ ha lalabayan sin “mahinang na duktur”, masi-masi pa yaun kanila in pamikilan sin manga pasyente; kaingatan nila bang mayta’ bihaini in paghinangun sin manga pasyente pasal bakas da isab sila didtu (laung nila, in kaibanan manga duktur kunu’ kalupahan nila na sin in sila manga pasyente ra isab tagna’…) In suysuy ku yari, hambuuk suysuy ha lawn pikilan sin hambuuk tau ha gi’tungan pa sin dán nasabbut.  

Ha Wards

Laung sin consultant namu’ ha 2nd Ward Work namu’ ha Neuro (amun hammis nakalabay yaun)

“If you have a very good history of the patient’s illness, you can already have a good diagnosis...”

 Unu ta’ in pagtawagun “History of patient’s illness” atawa HPI ini? Mayta’ kunu’ ini mahalga pa manga duktur, sambil misan waypa sila nagconduct physical exam (PE atawa check-up), salugay marayaw in HPI, maingat na nila in sakit sin tau?

Maray’ daran natu’ ra isab ini pagkalabayan, amun bang kita magpacheck-up na pa duktur, asubuhun kita sin manga pangasubu bihayni-bihadtu. Kamawmuhan panagasubu kátu’ in: “Mayta’kaw nagpacheck-up?”, “Unu in niyananam mu?”, “Hain in masakit?”, “Ka’nu pa timagna’ in sakit atawa hinglaw?”, “Unu in kiyaun mu?” iban “Unu in inum mu ubat?” Ini in pagtawagun HPI kaina, atawa ka “History Taking”, amun mangasubu in duktur ta ha habal sin unu tuud in jimatu mayta timagna’ in pag-ngiy’ sin parasahan sin pasyente, iban in pasyente isab hibayta’ niya pa duktur in manga yadtu.

Bang ta taliun biya’ manga simple pangasubu ra ini katan, biya’ da kaw dimá nag-isturi iban hambuuk bagay atawa kakilahan mu bihán. Pasal, subay tuwi’ bihadtu in dagbus sin pagdá mu magbissara iban pasyente bang kaw duktur. Pasal in kita niyu manga pasyente magpacheck-up, awn waktu maluman dumá magbissara, atawa ka malisu’ bihán, di’ hibayta’ in katan sin jimatu (amun mahinang sabab kulang in makawa’ sin duktur info amuna in hikasá’ sin pagdiagnose kaniya). Ampa mahalga’ ini. Bang kahallian da isab, di’ tuud manjari malawng in duktur pasal baran sin pasyente in magmula; way bilang magpa-chamba hadja pasal kabuhi' na in malapay riy. (Sa' syempre isab, in manga duktur manga manusiya' da isab, magkalaung da...)

Kanda subay kunu’ awn pagtawagun “Good Rapport” sin duktur pa pasyente niya. Amun bang kaw dumá magbissara, hipakita’ mu tuud ha pasyente mu sin yaun kaw dumungug sin isturi niya háti’ maingat mu unu tuud in sakit niya; sin yaun kaw ha supaya makatabang kaniya, bukun manglawag pisita. Ha bihadtu istayl sin pagbissara sin duktur kaymu, tantu gumaan in “pakiramdam” nila, laung sin Tagalog; mauhay nila na hi-isturi katan. (Manga nurse in expert diy ha “rapport”, magpahindu’ mayan aku ha magulang ku. hehe).

Ha manga pasyente isab, muna-muna bunnal mahunit kita makarihil “tiwala” magtuy pa hambuuk tau ampa ta kiyakilahan, biya’ sin manga duktur natu’. Hikaruwa, awn waktu hitapuk natu’ atawa mamaylu kitaniyu pasal mabuga’ kitaniyu maingat sin “malala” na tuwi in sakit ta. Mabuga da isab kita amun gumastu tuud pasal sin manga laboratory tests, CT-Scan, Xray iban unu-unu pa yan hipahinang katu’ sin duktur.

Sa’ bang tantu mabaya’ da isab kita umuli’ na ha unu mayan in sakit ta, subay kita mahinang “cooperative”; sambungan ta bang unu in pangasubu sin jukup sambung. “Walang kulang, walang labis” laung nila. Pasal daindiy hadja ha pagsambung ta sin pangasubu nila ini, manjari na maingat magtuy bang unu in sabab mayta’ kaw nasakit. Adakala, gamman pa ini mahinang sabab di’ na kita gumastu tuud (magpa.Lab.test, etc.) Pag-ubus bang manjari, bang awn na kananaman ta bukun na kariasali magjatu pa baran ta; atawa awn niyananam ta mangiy’ parasahan, subay kita mag-uws-uws na magpakita’ pa duktur atawa pa barangay clinic (bang awn). Ha supaya mauhay kita kaubatan, in shaa Allah. Mahunit in subay amun mahunit na siya ubatan, ampa kita niyu magsusun ha ulihan.

Hangkanda isab tuwih mahlaga’ in pagtawagun “History of the Patient’s illness”. Bukun tuwi’ siya hát mag-Question-and-Answer in duktur iban pasyente, bat amuna ini in mabilang tagnaan sin pag-ubat sin sakit sin hambuuk manusiya’. Bunnal tuput Tuhan da in tag-ulinan sin kawasa ha pagpauli’ ha hambuuk manusiya’; tuput siya ra in makapauli’ ha sakit ta. Sa’ di’ yadtu jumatu bang wayruun parsababan hinangun natu’isab: subay ra isab magtabang-tabang in duktur iban pasyente ha mammayan kahinangan sabab sin umuli in sakit yaun, in shaa Allah.

Hangkanda subay ra isab tuud magtabang-tiyabangi in manga duktur iban sin manga pasyente ha pagpauli sin sakit, bukut hat ha hambuuk manusiya' sa' sambil na pa kaybanan ha raayat, In shaa Allah.

Daindiy ku na hundungan in suysuy ta, sambil ha susungun makapag-isturi2 ra balik, in shaa Allah.

Salam Kasilasa!

-Anak iluh