Pagsuwd na mán pa ward, kasusahan na tuud in dumagpak pa mata mu. Kakitaan mu in taud sin bata’-bata’ násakit: yaun na in nanghuhubag in uw, kiyapapalian, sampay agun ampa pila bulan in ummul sa siyasangunan na oxygen iban IV fluid (dextrose laung sin Tausug). Kiyarihilan man kami pasyente, nagtagna’ na in mastal maghindu’ kámu’. Awn na kaybanan ha mga iban ku in dimá nagbissara iban ina’ sin bata’-bata’, in kaybanan isab dimá naa nagpanayam iban bata’-bata’ bat lumuwt kanila. Sa’ in aku dugaing in kiyajagahan ku.
Ha katan sin manga bata’-bata’ násakit ha ward yadtu, hambuuk kanila in kiya-idlapan ku. Hambuuk bata’-bata’ usug mag-ummulan hatiku manga hangpu’-tagduwa tahun. In kahalan niya gaid sin katilusan mu tuud sin landu’ na “toxic” in baran niya: námiyaning na in baran niya dayng ha bayhu’ sampay pa pád siki niya (jaundice), nanglulunuk na siya ha kukulangan, agun di’ na misan makahibal sin lima niya, di’ na makabulat sin mata niya marayaw.
Siyasangunan na siya huws madtu mari, in huws-oxygen tumabang magpanapas kaniya yadtu na ha lawm guwng-guwngan niya. Gaid sin mang-luuyluuy tuud in pangatayan mu pagkita’ mu kaniya. Awn duwa tau nagjajaga kaniya, in hambuuk malaas usug nagsusungit kaniya mistang, in hambuuk isab babai magulang-gulang dayng kaniya yaun siyasapu-sapu in lima niya. Day’day’ pa, siminyal in bata’-bata’ pa babai, biya’ awn kabayaan niya hibayta’. Kiyahátihan da isab sin babai yaun hangkan simmuk siya ampa diyu’mul in taynga niya pa simud sin bata’-bata’. Himagas-hagas in abta’-bata’ pa babai. Adakala mabaya’ siya minum, atawa kan iyhi’ siya, yadtu natali’ ku.
Kiyublit aku sin iban ku, mayta’ kunu’ aku wala na dimungug ha mastal. Nagsubli-subli na sila katan dimungug ha pagnaaps sin bata’-bata’yaun isab pasyente namu taga sakit ha asang (lungs) niya. Nangasubu na in mastal namu’ ha hál isab sin pasyente namu’, dimungug na aku marayaw arakala aku pa in matawag wayruun hikasambung ku.
Day’-day’ pa naghilu-hala’ na halawm ward.
Awn na diyungug namu’ babai imulak dayng ha manga kantil masuuk kámu’: “Kaya mo yan! Wag kang susuko! Kayanin mo!” laung niya agad iban tangis. Awn na dimagan nars pa kantil yadtu, in babai masi nagtatangis hiyawiran na sin usug iban niya. Himundung in mastal namu’, in manga iban ku bata’ iskul iban na sin ina’ sin pasyente namu’ limingi’ na sambil madtu ha piyagpuunan sin paghibuk yadtu, in nars nag-ulimang na sin katan ha masamut; kabistuhan mu sin nag-u-uwsuws siya ha katan hihinang niya. In babai isab yadtu masi-masi in pagtangis iban pag-ulak: “Kaya mo yan! Wag mo kami iwan!” Amp ku kiyakilahan sin siya ra isab tuwi’ in babai hiyagas-hagasan sin bata’-bata jiyagahan ku kaina. In bata’-bata’ yadut amuna in tiyatabang sin nars bihaun.
Hangkaray’ da in limabay dimatung na in duktur nag-uws-uws da isab in panaw, kiyta’ niya in kahalan sin bata’-bata’, ampa siya imulak:
“CODE!”
Timindug in báhibu ku ha sumunu’ jimatu. Biya’ sapantun kiyugdan sin malaggu’ aramala, himindung in katan ha tilibut namu’, himibal isab biya’ unus in katan sin nars, duktur iban na mga intern miyadtu katan pa kantil yadtu timabang ha duktur. Awn na duktur babai mabata’ pa in simakat pa kantil ampa timagna sin chest compression (resuscitation). Isa! Duwa! Tuw! Iyaagaran ku itung in pagdupun niya ha daghal sin bata’-bata’ yadtu. In kaybanan nagdayaw sin kantil, awnna nag-ulimang sin kapanyap-panyapan, awn na dimagan nagda’ manga injections iban ubat (di’ ku kaingatan bang unu), awn imuulak “Ambo-Bag pls! We need ambo-bag!” Dagan madtu mari in mga nars, nagsubli-subli isab in mga duktur ha pag-resuscitate. Awn da isab yadtu himahawid ha babai masi-masi in pag-ulak iban pagtangis niya.
Isa! Duwa! Tuw! Upat! Lima! Masi-masi in pagdupun nila ha daghal sin bata’-bata’ yadtu, masi-masi isab in pag-itung ku bang nakapila na. Nakatuw na nagsubli-subli in manga duktur, masi-masi way nakasayu in bata’.
Wala’ limugay awn na nagda’ tatampan biya’ kurtina madtu bat katabunan di’ kakitaan sin kaybanan pasyente lági’ manga bata’-bata’ in yadtu halawm. Hansipak da in kiyatabunan amun tampal pa manga pasyente iban pa babai timatangis yadtu, in kami wayruun tampan duwal manga duktur nag-uuws-uws maghibal madtu-mari. In kami manga bata’-iskul piyahigad naa bat kami di’ makasimbul. Kiyaidlapan ku pa in lima sin bata’ yadtu kimubbut himibal ha waktu tiyatabang siya sin manga duktur, awn na dugu’ mag-anud ha higad simud niya.
Isa! Duwa! Tuw! Upat! Didtu na kami ha higad-hiagd timatagad, kiykita’ namu’ yadtu katan. Limugay pila minit masi-masi in pagtabang sin manga duktur kaniya. Ha hikapitu pagsulay nila, wayruun da masi… himundung na in manga duktur ampa nag-declare sin waktu kamatay kaniya, “Time of Death 9:51am”. Inut-inut nagbalik na sila pa tiyap-tiyap lugal nila kaina; in manga nars nagmumus na sin manga panyap; In babai timatangis kaina yadtu na haraig sin bata’ yadtu, masi hiyuhulid in lima niya, nagtatangis ha daghal sin bata’ dimihil hinapusan hagas-hagas kaniya.
Inna lillahi wa inna ilayhi rájiun. Ini in First time nakasaksi’ aku pagtawagun “CODE” ha uspital, amun emergency subay mu tabangun in tau hauwt na sin kabuhi’ iban kamatay. Makahanggaw. Makabuga’. Dáhitun kaw sin bug’at sin hinang ini. Liyling ku in manga iban ku bata’-iskul, biya’ da isab sin aku, kabistuhan mu sin ampa sila nakakita’ bihayni pakaradjaan. Namintang kami katán. Bunnal in kami ini mabaya’ mahinang duktur ha supaya makatabang ha tau násakit, bang kagausan mapalugay pa in kabuhi’ sin pasyente hikaruhal kámu’. Sa’ in jimatu kaina nagbulat sin mata namu’ sin in yadtu wayruun gaus namu’. Way gaus namu’ ma’gang sin kahalan pagtawagun kamatay. Misan hisiyu duktur pa saplag na in ingat kapandayan niya, masi-masi tau ra siya: way kawasa, way gaus. Bunnal tuud sin tuput Tuhan da in tag-amulahi sin pakaradjaan ini. Tuput Tuhan da in makapauli’ sin sakit, tuput tuhan da in magbuhi’ iban magkawa’ sin niyawa sin tau. Iban in tiyap-tiyap manusiya gaid sin muwi’ da kaniya.
“Kullu nafsin zaikatul mawt” laung sin Allahu Ta'ala ha Qur'an. "In tiyap-tiyap ginhawa baran makananam da kamatay."
Minuwi’ kami adlaw yadtu mabu’gat in pangatayan, sa kimusug in panggawgut sin subay tuud kami humati pa marayaw. Ha mammayan mahinang kami sabab hikatabang pa kaibanan in shaa Allah.
Wa billahil tawfik wal hidaya.
Salam Kasilasa,
Anak iluh
Comments